Od maja 2016 przepisy gwarantujące pozostawienie polskiej ziemi w rękach rolników ograniczają transakcje fuzji i przejęć spółek.
30 kwietnia 2016 weszły w życie przepisy, które wprowadziły dla państwowej Agencji Nieruchomości Rolnych prawo pierwokupu udziałów i akcji w spółkach będących właścicielami nieruchomości rolnych.
Ich zastosowanie jest bardzo szerokie, bo nieruchomościami rolnymi są grunty, które mogą być wykorzystywane na cele rolne (teoretycznie wszystkie niezabudowane), chyba, że są mniejsze niż 0,3 ha lub w tzw. planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczone na cele inne niż rolne. Problem w tym że większość gruntów nie jest w ogóle objęta takimi planami.
Potencjalnie przepisy te mogą więc dotyczyć np. spółek deweloperskich z gruntami na obrzeżach miast, czy spółek produkcyjnych, które przy swoim zakładzie mają grunty nieobjęte planem, o statusie rolnym, przeznaczone na ewentualną dalszą rozbudowę produkcji.
Prawo pierwokupu przysługuje także wtedy gdy nieruchomość rolna jest nieznacznym składnikiem majątku spółki.
Przepisy o pierwokupie stosuje się także w przypadku sprzedaży części udziałów czy akcji w spółkach kapitałowych. A zatem Skarb Państwa mógłby w ten sposób stać się teoretycznie jednym ze wspólników.
Prawo pierwokupu przysługuje też m.in. przy nabywaniu udziałów czy akcji przy połączeniach czy podziałach, a także nabywaniu spółek w ramach grupy kapitałowej. Wydaje się, że przepisy nie dotyczą natomiast objęcia nowo tworzonych udziałów czy akcji.
Bilans pół roku obowiązywania ustawy pokazuje, iż na razie są to przepisy martwe. Agencja ani razu nie skorzystała ze swojego prawa pierwokupu do udziałów czy akcji, a tylko raz z prawa pierwokupu do samej nieruchomości (ustawa dopuszcza i taką możliwość).
Agencja uspokaja, iż interesują ją tylko grunty faktycznie wykorzystywane na cele rolne, a nie takie, które tylko formalnie mają taki status. Nieracjonalne byłoby też kupowanie przez Agencję spółki, której niewielką część majątku stanowi nieruchomość rolna. Urzędnicy obiecują, że będą oświadczać czy są czy nie są zainteresowani nabyciem, tak by nabywcy nie musieli czekać do upływ miesięcznego terminu na wykonanie prawa.
Niemniej jednak nowe przepisy wydłużają znacznie i komplikują przebieg transakcji, gdyż umowę trzeba zawrzeć pod warunkiem zawieszającym i odczekać – miesiąc lub do złożenia oświadczenia.
Ryzyko nieważności całej transakcji powoduje, iż procedurę zgłaszania Agencji lepiej z ostrożności przejść w każdym wypadku, gdy prawo pierwokupu mogłoby wchodzić w grę.
Źródło: Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 11 kwietnia 2003 r. (Dz.U. Nr 64, poz. 592) tj. z dnia 28 czerwca 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 803) z późn. zm.